Gaziantep- Herhangi Bir Tabiat Varlığına Dönüşme Efsaneleri

Taş veya hayvandan başka bir tabiat varlığına dönüşme motifinin bulunduğu tek efsane örneğimiz bulunmaktadır. Bu efsane bir nevi beddua üzerine şekil değiştirme motifinin biraz farklı bir şekilde bulunduğu bir efsanedir. Hz. Ali ve Sürüsü ile ilgili olan efsane şöyledir:

1- Düşmanını yenen Hz. Ali, kendisine ait koyun ve keçileri alarak dağa çıkar.
2- Sürüsünü otlatmaya bırakıp, kendisi de şalvarını yıkamakta olan Hz. Ali'ye daha evvel yendiği düşmanları beddua ederler.
3-Beddua üzerine Hz. Ali'nin koyun ve keçileri orman haline gelir, elindeki şalvarı da iki kolu olan bir dere olur.

Beddua üzerine taşa dönüşme motifinin bulunduğu diğer efsanelerden burada önemli bir farklılık görüyoruz. Bu efsanede şekil değiştirme, düşmanın bedduası üzerine gerçekleşmektedir. Düşmanların bedduasının tutması rastlanan bir durum değildir, hele de bedduaya uğrayan Hz Ali gibi oldukça mühim bir din büyüğü ise. Ancak bedduaya uğrayan doğrudan doğruya Hz. Ali değil, eşyası ve sürüsüdür . Eşya ve sürünün dönüştüğü şekil de orman ve sudur. Aslında orman ve suya dönüşmek de kötü bir şey değildir. Türk kültüründe ağaç ve suya verilen değer açısından bakarak buradaki şekil değiştirmenin beddua sonucu uğranacak bir ceza olmadığını söyleyebiliriz. Sonuç olarak Gaziantep'te tespit edilen şekil değiştirme motifine yer veren efsanelerin, Anadolu'nun ve Türk dünyasının diğer yerlerindeki benzerleriyle yakın özellikler taşıdığını belirtebiliriz.

Gaziantep'te yazılı ve sözlü kaynaklardan tespit ederek incelediğim yaklaşık altmış efsane içerisinde on iki efsane şekil değiştirme motifini taşımaktadır. Bu on iki efsanenin beş tanesi taş kesilme , beş tanesi insan asıllı iken her hangi bir hayvana dönüşme, bir tanesi hayvandan hayvana dönüşme, bir tanesi de herhangi bir tabiat varlığına dönüşme motiflerini taşımaktadır.

Gaziantep efsanelerinde görülen şekil değişikliklerini, sebeplerini şu şekilde gruplandırmak mümkündür:

1-Utanma ve Zor bir durumdan kurtulmak için şekil değiştirmeyi dileme.
2-Bir kişinin bedduası üzerine şekil değiştirme.
3-Kötülüğün cezalandırılması.
4-Keramet sahibi olma.

Şekil değiştirme motifine yer veren Gaziantep efsaneleri, diğer bölgelerdeki benzerleriyle paralellik göstermekle birlikte, diğer halk anlatmalarında olduğu gibi muhakkak bölgesel hususiyetlerle karşımıza çıkmaktadır.
Gaziantep efsaneleri, efsane dünyasının zengin ve hayli kalabalık bir bölümüdür.
Şekil değiştirme motifine yer veren Gaziantep efsaneleri, diğer bölgelerdeki benzerleriyle paralellik göstermekle birlikte, diğer halk anlatmalarında olduğu gibi muhakkak bölgesel hususiyetlerle karşımıza çıkmaktadır. Gaziantep efsaneleri, efsane dünyasının zengin ve hayli kalabalık bir bölümüdür.

NOTLAR : Bu bildiride yazılı kaynaklardan alınarak incelenen efsane metinleri aşağıdaki kaynaklarda bulunmaktadır. Her efsanenin hangi kaynak eserden alındığı parantez içindeki sayılarla belirtilmiştir. Metnin içerisinde, efsanelere verilen sayılar, aşağıda her kaynağın sonunda parantez içerisinde yer almaktadır.

1- Şükrü Erdoğan, "Gazalilere Dair",Gaziantep Kültür Dergisi, Ağustos, 1965, C.8, s.173. (8)
2- Cemil Cahit Güzelbey, Gaziantep Efsane ve Öyküleri, Gaziantep,1990. s.59,60,82. (2,3,)
3- Cemil Cahit Güzelbey, Gaziantep Evliyaları, Gaziantep,1990, s.25. (14)
4-Cemil Cahit Güzelbey, "Gaziantep'te Kimi Hayvanlara İlişkin Efsaneler", Gaziantep Kültür Dergisi, Kasım 1970, C.13, s.7. (10,11,13,14,15,16)
5-Efsanelerimiz, İnönü Univ., s.254. (4)
6-Saim Sakaoğlu, 101 Anadolu Efsanesi, İst. 1976, s.35,36,37,38,75-76.(6,7,18)
7-Saim Sakaoğlu, Efsane Araştırmaları, Konya 1992. s.99-102. (17)
Kaynak Şahısların Kimlikleri:
1- Gülser İngel, 55 yaşında, Kahraman Maraş doğumlu, Gaziantep'te ikamet eder, okur-yazar. (12)
2- Hafıze Köksel, 70 yaşında, Nizip-Kale Meydanı doğumlu, Ankara'da ikamet eder, okur-yazar. (5)
Gaziantep Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
Yrd. Doç. Dr.Behiye KÖKSEL

ilgili yazılar
Gaziantep Efsanelerinde Şekil Değiştirme Motifi Üstüne
Gaziantep Taş Kesilme Motifine Bağlı Efsaneler
Gaziantep Efsaneleri- Bir Hayvana Dönüşmek Suretiyle Şekil Değiştirme